Događaji i priče iz muzeja

15. 08. 2016.

Dani rusinske kulture u Etnografskom muzeju

U Etnografskom muzeju u Beogradu, u okviru programa "U susret lokalnim zajednicama", od 15. do 28. avgusta održaće se Dani rusinske kulture

 

Program Dana rusinske kulture u Etnografskom muzeju u Beogradu, Studentski trg 13

RUSINI U SRBIJI

            Na teritoriji današnje Srbije Rusini žive preko 260 godina. U njihovoj bogatoj tradiciji, 17. januar 1751. godine ostao je zabeležen kao poseban datum. Toga dana je administrator komorskih imanja Habzburške monarhije u Bačkoj, Franc Jozef de Redl, potpisao ugovor o naseljavanju komorske pustare Veliki Krstur. Taj datum je, posle konsultacija rusinske zajednice, prihvaćen kao nacionalni praznik, a odluka o tome doneta je na sednici Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine u Srbiji aprila 2007. godine, zajedno sa Odlukom o nacionalnim simbolima Rusina u Srbiji.

            Na prostore današnje Srbije Rusini su se doselili iz severoistočnih županija tadašnje Ugarske, koje se danas nalaze u Istočnoj Slovačkoj, Zakarpatskoj Ukrajini i Mađarskoj. Prema odredbi tog ugovora, kolonisti su po nacionalnosti morali da budu Rusini (Ruthen-i), po statusu ljudi sa pravom slobodnog preseljavanja, a po veroispovesti grkokatolici (unijati). Godine 1848. rusinska zajednica brojala je 8 500 duša, čiji su pripadnici živeli u Ruskom Krsturu, Kucuri, Novom Sadu, Šidu, Berkasovu, Starom Vrbasu, Bačincima, Petrovcima i Mikluševcima (sadašnja Republika Hrvatska). Kasnije se broj Rusina u Đurđevu i Gospođincima povećava, a nastaju i rusinske kolonije u Bikič Dolu, Sremskoj Mitrovici, Novom Orahovu i Subotici.

            Nakon završetka Prvog svetskog rata, na Velikoj narodnoj skupštini 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu, kada je doneta Odluka o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji, učestvovao je čak 21 predstavnik rusinske nacionalne zajednice.

            Rusini su po veroispovesti grkokatolici. Za svog duhovnog poglavara priznaju rimskog papu, neguju istočni obred i običaje i koriste crkvenoslovenske knjige. Prva parohija osnovana je u Ruskom Krsturu 1751. godine. Za grkokatolike u Hrvatskoj i za Rusine u Bačkoj 1777. godine osnovana je Episkopija sa sedištem u Križevcima. U pogledu crkvene organizacije, Rusini su danas pripadnici Apostolskog egzarhata za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori, koji je ustanovljen 2003. godine.

            Prva rusinska, tada konfesionalna škola, otvorena je u Ruskom Krsturu 1753. godine, a danas je na rusinskom jeziku ostvarena obrazovna vertikala od predškolskog do fakultetskog obrazovanja. Katedra za rusinski jezik i književnost, danas Odsek za rusinistiku, osnovana je 1982. godine na Filozofskom fakultetu Novosadskog univerziteta.

            Prvi Rusinski kalendar izašao je 1921. godine, a Rusinske novine 1924. godine. Njihovu tradiciju danas nastavlja Novinsko-izdavačka ustanova Ruske slovo. Prva knjiga na jeziku ovdašnjih Rusina Idilski venac Iz mog sela autora Havrijila Kosteljnika štampana je 1904. godine.

            U okviru Javnog servisa – RUV, više od 60 godina postoji Redakcija na rusinskom jeziku u Radio Novom Sadu, a preko 30 godina Rusinska redakcija u TV Novi Sad, danas Televiziji Vojvodine.

Radi očuvanja, unapređivanja i razvijanja kulture vojvođanskih Rusina, Skupština Autonomne Pokrajine Vojvodine i Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine osnovali su 2008. godine Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina kao najreprezentativniju instituciju kada je u pitanju široki dijapazon kulturnih oblasti kod Rusina na ovim prostorima.

            Rusini se danas mogu pohvaliti zavidnim brojem intelektualaca i umetnika koji rade i stvaraju širom naše zemlje. Najistaknutiji među njima su članovi Srpske akademije nauka i umetnosti, Vojvođanske akademije nauka i umetnosti, Nacionalne akademije nauka Ukrajine i Svetske akademije rusinske kulture. O vrednosti rusinskih stvaralaca svedoče i brojna priznanja i nagrade Republike Srbije koja se dodeljuju za visoka naučna i umetnička dostignuća. Među Rusinima danas postoji respektabilan broj doktora i magistara nauka na univerzitetima u Novom Sadu i Beogradu, značajan broj lekara, inženjera, profesora, pisaca, novinara, muzičara, glumaca i sportista koji su poštovani i u širem okruženju.

            Prema poslednjem popisu iz 2011. godine, u Republici Srbiji i Vojvodini bilo je 14.246 pripadnika rusinske nacionalne zajednice. U Republici Srbiji i Vojvodini Rusini danas predstavljaju malobrojnu, ali po tradiciji i po svojim kulturnim obeležjima prepoznatljivu nacionalnu zajednicu. Zahvaljujući preko dvoipovekovnom postojanju na ovom prostoru, Rusini smatraju Republiku Srbiju svojom domovinom. Ujedno su i posrednik u vezama Srbije sa regijama i državama srednje i istočne Evrope, gde su njihovi istorijski koreni.

Rusini u Novom Sadu

   Po popisu stanpvništva iz 1991. godine na teritoriji Novog Sada je bilo 2 500 Rusina.

   U Novi Sad Rusini su se počeli doseljavati odmah po doseljavanju iz Ruskog Krstura i Kucure. Ali, izgleda da osim ta dva sela, neki su se tu doselili ravno sa Hornjice (Potkarpatje - leži južno i jugozapadno od vrhova Karpata i proteže se na zapad do reke Poprad u Slovačkoj), baš ti sa Hornjice su se selili na početku u Petrovaradin i u Sremske Karlovce. Po istraživanju dr Janka Ramača, prve podatke o doseljavanju Rusina u Novi Sad imamo iz 1766. godine.

---